Bożena Gulla, Kinga Tucholska, Agnieszka Ziernicka-Wojtaszek

Psychologia kryzysu klimatycznego

Uniwersytet Jagielloński, Biblioteka Jagiellońska Kraków, 2020

Recenzenci: dr hab. Halszka Kontrymowicz-Ogińska, prof. Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie dr hab. Tadeusz Zawora, prof. Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie

Projekt okładki: Justyna Peller-Szałańska

Nazwiska autorek zostały podane w kolejności alfabetycznej.

Uniwersytet Jagielloński, Biblioteka Jagiellońska

ISBN 978-83-955592-7-3

Spis treści

Wprowadzenie 7

Sytuacja klimatyczna 7

Konsumpcyjny styl życia jako jedno ze źródeł zmian klimatycznych 9

Psychologiczny kryzys klimatyczny 11

Dlaczego i po co została napisana ta książka? 13

Część I Okiem psychologa… 15

Rozdział I. Przekonania i mity klimatyczne 16

Mity klimatyczne 16

Modele mentalne zmian klimatycznych 19

Związki poznania z emocjami 21

Postawy wobec zmian klimatycznych 22

Rozdział II. Emocje klimatyczne 25

Emocje podstawowe 28

Strach i lęk… 29

Gniew i złość… 30

Smutek i żal… 31

Emocje samoświadomościowe i wtórne 32

Wstyd… 33

Poczucie winy… 34

Poczucie bezradności… 35

Specyfika i dynamika stanów emocjonalnych 36

Rozdział III. Złożone stany emocjonalno-uczuciowe 38

Solastalgia… 38

Żałoba klimatyczna… 41

Utrata nadziei… 44

Dynamika złożonych stanów emocjonalno-uczuciowych 46

Rozdział IV. Dystres i kryzys psychologiczny 49

Koncepcja stresu 49

Radzenie sobie ze stresem 51

Dystres klimatyczny 52

Stres pretraumatyczny 53

Ostra reakcja na stres 54

Uciążliwości klimatyczne jako stres chroniczny 55

Stres potraumatyczny 55

Kryzys psychologiczny 57

Zespoły psychopatologiczne 59

Rozdział V. Adaptacja klimatyczna 61

Adaptacja emocjonalna 63

Adaptacja poznawcza 64

Adaptacja behawioralna 66

Adaptacja reaktywna i proaktywna 67

Idea „głębokiej adaptacji” 69

Rozdział VI. Modele przezwyciężania skutków traumy klimatycznej 69

Model stresu i radzenia sobie 70

Model „pracy żałoby klimatycznej” 71

Model poszukiwania i nadawania sensu traumie klimatycznej 74

Przezwyciężanie kryzysów w społecznościach 76

Rozdział VII. Wzorce zachowań w obliczu zmian klimatycznych 79

Uwarunkowania reagowania na zmiany klimatyczne 80

Przykłady dobrych praktyk 82

Korzystanie z grup wsparcia 84

Zgłoszenia do psychologa — indywidualne porady 85

Rozdział VIII. Wybrane dyspozycje indywidualne i mechanizmy społeczne 87

Specyfika emocjonalności 87

Specyfika stylu poznawczego 90

Refleksyjność/bezrefleksyjność… 90

Stopień tolerancji niepewności… 92

Wymiar optymizm/pesymizm… 93

Poczucie sprawstwa i własnej skuteczności 94

Perspektywa temporalna 96

Odporność psychiczna 97

Mechanizmy społeczne 98

Rozdział IX. Oddziaływania psychologiczne i psychoterapeutyczne 101

Adresaci i formy oddziaływań psychologicznych 105

Jednostki… 105

Indywidualne oddziaływania psychologiczne 106

Psychoterapia klimatyczna 107

Społeczności… 109

Oddziaływania wobec grup i społeczności 110

Politycy i biznesmeni… 114

Oddziaływania wobec świata polityki i biznesu 116

Media… 117

Rekomendacje dla mediów 118

Podsumowując… 119

Zakończenie 121

Powaga i pilność sytuacji 122

Aktywna rola środowiska specjalistów z zakresu zdrowia psychicznego 123

Zestawienie propozycji działań psychologicznych 124

Zagadnienia etyczne 127

PSYCHOLOGICZNY EKO-PORADNIK 128

Część II Okiem klimatologa… 131

Krótka historia klimatu Ziemi 132

Naturalne przyczyny zmian klimatu 133

Wahania aktywności Słońca 134

Zmiany położenia i konfiguracji Ziemi na orbicie okołosłonecznej 134

Zmiany składu atmosfery w wyniku wybuchów wulkanów 135

Zmiany cyrkulacji atmosfery i cyrkulacji oceanicznej 136

Sprzężenia zwrotne 136

Antropogeniczne przyczyny współczesnych zmian klimatu 137

Efekt szklarniowy 137

Wymuszenie radiacyjne 139

Projekcje zmian klimatu na przyszłość – ekstrapolacja trendów 142

System klimatyczny Ziemi 143

Modele zmian klimatu 144

Krok czasowy 146

Historia modelowania klimatu 147

Scenariusze zmian klimatu 148

Obserwowane zmiany temperatury na świecie i w Polsce 151

Zależność trendów od okresu badań 155

Opady atmosferyczne 157

Zagrożenia związane z wodą 157

Wzrost częstości ekstremalnych zjawisk meteorologicznych i hydrologicznych 158

Wzrost poziomu wód morskich 160

Przeciwdziałanie zmianom klimatu i adaptacja do zmian klimatu 161

Posłowie 167

O Autorkach: 169

Literatura cytowana: 171

Literatura do Części I 171

Literatura do Części II 176

Spis rysunków i tabel 180