Co się stało ze ściągniętymi do Polski afgańskimi współpracownikami naszej armii? 28 GRUDNIA 2021 W ciągu kilkunastu dni 44 lotami trafiło do nas prawie 1,1 tys. Afgańczyków.

Mijają cztery miesiące, od kiedy do naszego kraju zostali ewakuowani Afgańczycy, współpracownicy polskiej armii i dyplomacji. Premier mówił, że Polska nie zostawia swoich przyjaciół w potrzebie. Zostawiła. Kompletnie. Co najmniej jedna trzecia z nich już opuściła Polskę. Wyjechali wykładowcy uniwersyteccy, dziennikarze, tłumacze. Oprócz nich pracownicy NGO-sów działający na rzecz praw człowieka, lekarze, farmaceuci, dużo wojskowych, sporo policjantów. Wysoki rangą generał, dowódca wojsk specjalnych Muhammad Haidar Nikpai, też już stąd wyjechał. „Nie rozumiem waszego rządu” – napisał do swoich dawnych współpracowników w pożegnalnym esemesie.

Jeszcze kilka miesięcy temu, w sierpniu 2021 r., była euforia. Tworzone przez Polaków pracujących w ostatnich latach w Afganistanie listy miejscowych współpracowników chcących uciec z kraju, w którym rządy przejęli talibowie, rozrastały się błyskawicznie. Zweryfikowani przez MSZ, razem ze swoimi rodzinami – żonami, starszymi rodzicami, małymi dziećmi – z narażeniem życia przedzierali się przez checkpointy i tłoczyli pod murem lotniska w Kabulu. Było nawigowanie ich przez telefony z innego kontynentu. Były opracowane specjalne systemy znaków – tabliczki, kartki, umówione hasła, napisy na rękach – dzięki którym polscy żołnierze z kilkutysięcznego tłumu mogli wyłowić tych, którzy mieli trafić do Polski.

W ten sposób w ciągu kilkunastu dni 44 lotami trafiło do naszego kraju w sumie prawie 1,1 tys. Afgańczyków, których polski rząd od początku nazywał sojusznikami. W skrócie można o nich powiedzieć, że to afgańska elita, pracująca, wykształcona, znająca języki. Po zakończonej ewakuacji premier Mateusz Morawiecki mówił, że Polska nie zostawia swoich przyjaciół w potrzebie i że sprowadzone osoby na Polskę zawsze mogą liczyć. Rząd zapowiadał stworzenie międzyresortowego zespołu, mającego przygotować specjalny program adaptacji i wsparcia dla ewakuowanych, i na początku września Rada Ministrów przyjęła nawet w tej sprawie dwie stosowne uchwały.

– Myśleliśmy, że zacznie się czas konsultacji, jakaś debata, spotkanie z tymi, którzy znają ewakuowane osoby i mogą podpowiedzieć, jak im najskuteczniej pomóc, ale też jak wykorzystać ich umiejętności i potencjał na korzyść naszego kraju. Przygotowaliśmy nawet takie pisma z sugestiami i rozesłaliśmy je do Kancelarii Premiera, MSWiA, Urzędu ds. Cudzoziemców. Nikt się jednak w tej sprawie do dzisiaj do nas nie odezwał – mówi Dominika Springer z fundacji HumanDoc, która od początku pomagała przy ewakuacji Afgańczyków. I pomaga im nadal. Bez tej, jak mówi, oddolnej pomocy prywatnych ludzi – a jej słowa potwierdzają inni zaangażowani w ewakuację i pomoc Afgańczykom – sprowadzeni do Polski „sojusznicy” byliby pozostawieni zupełnie sami sobie. Na jakikolwiek zorganizowany, spójny, przemyślany, państwowy system wsparcia od początku nie mogli bowiem liczyć.

Porozrzucani – Pamiętam, jak do nas trafili. Urzędnicy chcieli, aby to była tajemnica. Ale to były dwa autokary, około 70 osób, które przyjeżdżają nagle i wysiadają na środku wsi. Jaka tajemnica? – wspomina Joanna Kasprzak-Dżyberti ze Stowarzyszenia na Rzecz Rozwoju Wsi Suchy Bór.

Suchy Bór, wieś w województwie opolskim. Tamtejszy ośrodek wypoczynkowy to jedno z miejsc, do których przyjechali Afgańczycy, aby odbyć kwarantannę po przylocie do Polski. Część z ewakuowanych od razu została umieszczona w docelowych ośrodkach, prowadzonych przez Urząd ds. Cudzoziemców, ale dla większości nie było tam po prostu miejsca. Rozlokowano ich więc w rozmaitych budynkach w całym kraju – hotelach czy bursach szkolnych, pełniących funkcję obiektów zbiorowych kwarantann. O ile w ośrodkach dla cudzoziemców kadra przyzwyczajona jest do przyjmowania przybyszów z innych krajów, o tyle już np. w podstarzałych ośrodkach wypoczynkowych niekoniecznie, a o przyjeździe grup Afgańczyków ich właściciele dowiadywali się zwykle z dnia na dzień. Wiele zależało od dobrej woli i szczęśliwych zbiegów okoliczności. W Suchym Borze od początku kluczową rolę w zaopiekowaniu się przybyszami odegrali lokalni wolontariusze.

– Na 150 osób, które w sumie trafiły do naszego województwa, wojewoda oddelegował dwóch ludzi z Centrum Zarządzania Kryzysowego. Oni byli pościągani z urlopów, nie wiedzieli, w co mają ręce włożyć. To my, okoliczni mieszkańcy, Afgańczyków ubraliśmy, dokarmialiśmy, wyposażyliśmy w telefony, karty SIM, sprowadzaliśmy do nich lekarzy. Oni nie mieli dosłownie nic, niektórzy byli w samych klapkach, i po podróży do Polski byli wyczerpani – wspomina Joanna Kasprzak-Dżyberti.

Z powodu wyjątkowego zaangażowania mieszkańców w pomoc o Suchym Borze zrobiło się głośno na całą Polskę. Ale podobnie było też w innych miejscach. Ludzie dowiadywali się, że w ich okolicę trafiły afgańskie rodziny, robili zrzutki dla zajmujących się nimi fundacji lub sami wozili samochodami potrzebne rzeczy – od paczek ryżu, przez pieluchy, ubrania, po zabawki dla dzieci. Joanna Kasprzak-Dżyberti nie ukrywa, że przez dość krótki czas bardzo zżyli się z Afgańczykami. Nie może zapomnieć szczególnie ostatniego wieczoru ich kwarantanny, gdy zorganizowali pożegnalne ognisko. Nagle jeden z chłopaków przybiegł z wiadomością, że był atak talibów na ich okolicę i przed chwilą kilkunastu członków jego rodziny zginęło. – Wszyscy wtedy płakaliśmy – wspomina.

– Po 10 dniach wielu Afgańczykom ciężko było opuszczać miejsca kwarantann. Przyzwyczaili się do nich, zaprzyjaźnili z miejscowymi. Nagle zostali stamtąd zabrani i przewiezieni do docelowych ośrodków w zupełnie innych częściach Polski, gdzie wszystko musieli poznawać od nowa. – opowiada Dominika Springer.

Odizolowani Informacje na temat szczepień przeciw covid i profilaktyce covidowej? Niektórzy Afgańczycy dostawali je po polsku. Lekcje polskiego? Jedna lub dwie godziny w tygodniu, w zależności od tego, czy w ośrodku działa jakaś organizacja pozarządowa. Odpowiedź pracownicy jednego z ośrodków na prośbę o pomoc jednej z rodzin? „Proszę pani, co ja mogę, jak my na kilkaset osób jesteśmy dzisiaj dwie”. To wszystko przykłady z całej Polski, zbierane przez osoby pomagające Afgańczykom, którzy rozlokowani zostali w ośrodkach prowadzonych przez Urząd ds. Cudzoziemców, gdzie przez kolejne tygodnie mieli oczekiwać na wydanie decyzji w sprawie nadania im statusu uchodźcy.

Ośrodki te nie sprzyjają adaptacji i integracji cudzoziemców, są wyizolowane, położone w lasach, z daleka od większych miast, brakuje w nich kadry – polskie NGO-sy mówią o tym nie od dzisiaj. Agnieszka Kosowicz, prezeska Polskiego Forum Migracyjnego, wspomina, że w pierwszych tygodniach pobytu Afgańczyków w Polsce razem z grupą pracowników fundacji zrobiła objazd po ośrodkach, aby zorientować się w sytuacji. – Główną rzeczą, która od razu rzucała się w oczy, był głód informacji. Ci ludzie nic nie wiedzieli. Gdzie właściwie trafili, ile czasu tu będą, jakie etapy będą musieli przejść, aby móc legalnie zostać i pracować w Polsce, jakie prawa im przysługują. Ewidentnie nikt z nimi nie rozmawiał, a oni bardzo tego potrzebowali – mówi Agnieszka Kosowicz.

Z drugiej strony na temat Afgańczyków niewiele wiedzieli sami pracownicy ośrodków. Ich dotychczasowe doświadczenia dotyczą głównie grup rosyjskojęzycznych (Czeczenów, Białorusinów). – Po cichu skarżyli się nam, że nie mogą złapać kontaktu z nowymi rodzinami i że nie rozumieją niektórych ich zachowań, np. tego, że dzieci biegają same i opiekują się sobą nawzajem, denerwowali się, że są niedopilnowane – wspomina Dominika Springer.

Aby poradzić sobie jakoś z panującą w ośrodkach dezorientacją, zaangażowani Polacy wymyślali różne sposoby. Podróżnik i reporter Andrzej Meller, razem z żoną, zajął się wsparciem dla ośrodka w Łukowie – tam przebywał jeden z ich znajomych ewakuowanych do Polski. Spisali wszystkie rodziny afgańskie z ośrodka i gdy zgłaszali się do nich Polacy chętni do pomocy, łączyli rodzinę polską z afgańską. W ten sposób każdy miał swojego anioła stróża. Z kolei Dominika Springer, razem z innymi działającymi przy ewakuacji Polkami, założyły na Facebooku specjalną grupę, na którą – dzięki pomocy zaprzyjaźnionych tłumaczy – wrzucały różne informacje w językach dari, paszto i po angielsku na temat życia w Polsce oraz odpowiedzi na najczęściej powtarzające się pytania Afgańczyków, np. o wydawane im po polsku dokumenty. Podobną grupę na FB stworzyła też fundacja Polskie Forum Migracyjne.

Nikt nie zdążył, niestety, umieścić nigdzie żadnych ostrzeżeń dotyczących jadalności niektórych gatunków grzybów w polskich lasach. Już pod koniec sierpnia, zaledwie kilka dni po ogłoszonym przez rząd końcu ewakuacji, kilkoro Afgańczyków, w tym m.in. dwoje dzieci Mohammada – księgowego współpracującego z brytyjskim wojskiem, który z rodziną trafił do Polski tylko na jakiś czas i docelowo miał być relokowany do Wielkiej Brytanii – zatruło się grzybami, które znaleźli na terenie ośrodka w Dębaku. Po kilku dniach chłopcy zmarli w szpitalu. Rodzina twierdziła, że byli po prostu głodni i szukali czegoś dodatkowego do jedzenia.

To jest ten słoń w salonie, którego każdy skrzętnie omija.

• Tak, to są uchodźcy, którym w ich ojczyźnie grozi śmierć z powodów politycznych (nawet jeśli nie tylko).

• Tak, to są kolaboranci, którzy służyli kolonizatorom, okupującym i rujnującym ich kraj.

Czasami dysonans poznawczy jest nie tylko przydatny, ale i konieczny.