Społeczeństwo wobec państwa pozwala na nowo odczytać myśl Piotra Kropotkina. Autor pokazuje, że anarchizm Kropotkina był ambitnym projektem napisania genealogii nowożytnego państwa i kapitalizmu. Metody sprawowania władzy nad siłą roboczą znacząco wykraczają poza nagą przemoc; obejmują ideologię, obserwację, parcelację czy wychowanie. Anarchistyczny książę był na to znakomicie wyczulony, przewidywał że publiczne egzekucje stracą na znaczeniu w utrzymywaniu porządku klasowego, a ich miejsce zajmie dyscyplinarny system wychowania.

„Ideałem naszych więzień byłyby tysiące automatów, wstających i pracujących, konsumujących i kładących się do łóżek, przez elektryczne sygnały transmitowane przez pojedynczego strażnika” – pisał Kropotkin.

Społeczeństwo wobec państwa to nie tylko eksploracja diagnoz anarchisty postawionych na przełomie XIX i XX wieku, ale również pokazanie ich powiązań z myślą współczesnych autorów, takich jak Michel Foucault, Mark Fisher czy David Graeber.

Piotr Kropotkin to anarchista ceniony, nawet podziwiany, także poza środowiskiem anarchistycznym. Ale ten powszechny podziw ma swoją cenę – często redukuje się myśl Kropotkina do dobrotliwego, lecz naiwnego optymizmu. Jan Szyszkowski odkrywa Kropotkina mniej znanego, a bardziej interesującego – przenikliwego krytyka, który w nowoczesnym systemie więziennictwa rozpoznał narzędzie organizowania i dyscyplinowania społeczeństwa. Społeczeństwa, jakie wciąż jeszcze tworzymy.

Piotr Laskowski

Jan Szyszkowski – absolwent Wydziału Filozofii UW, bada myśl anarchistyczną i lewicową. Zajmuje się twórczością takich postaci jak Murray Bookchina, Emma Goldman, Piotr Kropotkin czy Herbert Marcuse. Czas wolny spędza oglądając horrory klasy B.